Wie weet is het halve werk al gedaan.
Wordt het Utrechts Documentatiesysteem een nationaal kennisinstituut?
Door: Jean Penders (Dit is de volledige tekst op 8 kaarten)
Van de tijd die voor een onderzoek beschikbaar is, gaat vaak de helft op aan het uitzoeken van dat wat achteraf al lang bekend blijkt te zijn. Maar het valt niet mee om er achter te komen of dat halve werk al gedaan is. Het Utrechts Documentatiesysteem (UDS) is opgezet als een eigenzinnige extra toegang tot de op vele plaatsen verspreide informatie. Hoewel de opzet voor tenminste heel Nederland bedoeld is, volgen nu, om nader aan te geven redenen, enkele praktijkvoorbeelden uit Utrecht.
De Lange Viestraat
Er is in deze straat nogal wat gebeurd sinds het kadastrale minuutplan rond 1832 getekend werd. De straat werd eind 19de eeuw aan de noordzijde verbreed en in de dertiger jaren van de 20ste eeuw aan de zuidzijde; dat geeft problemen bij historisch onderzoek. De gevelsteen “In den royen os, 1639” komt volgens de recente catalogus van het Centraal Museum uit Lange Viestraat 4. Bouwhistorisch onderzoek in dat pand zal de context niet opleveren. De steen komt uit een in 1906 gesloopt pand, dat 25 meter oostelijker lag, en wel geheel ter plaatse van het huidige wegdek. Het uitzoeken van alle adressen aan beide zijden van de straat, vóór en na de sloop, kostte een half jaar. Maar alle oude bouwtekeningen zitten nu wel op de juiste plek en dat werk loont. Kort geleden kreeg Jan van der Hoeve, bouwhistoricus te Utrecht, een bouwplan ter beoordeling voor Lange Viestraat 2. Het betreffende pand is gemeentelijk monument,
niet in de laatste plaats vanwege de enkele jaren geleden verwijderde koperen lunchroom-pui. De vraag was: zou het pand nog resten van de voorgaande bebouwing kunnen bevatten? Op grond van het inmiddels beschikbare materiaal leek dit direct al onwaarschijnlijk, en de bouwtekening uit 1936 bevestigde dit.
Toch was de vraag niet zo vreemd. Toen in 1985 aan de overzijde weer eens fors gesloopt werd, werd dat werk niet bouwhistorisch begeleid. Bekend was immers dat ook aan die zijde, al in de 19de eeuw, de rooilijn fors naar achteren was verlegd. Pas later bleek bij het genoemde onderzoek dat het minst aantrekkelijke pand uit die wand, Lange Viestraat 15, in 1881 niet gesloopt, maar ingekort was. De bouwtekening uit 1881 geeft dan ook de “vernieuwde voorgevel”. Mogelijk verdween hier dus een middeleeuws pand, ongezien.
Kasteel Vredenburg
Tegelijk met deze sloop vond schuin hier tegenover de grootste opgraving van Utrecht plaats: die naar de restanten van kasteel Vredenburg. Hoe prijzenswaardig dit archeologisch onderzoek ook was, er was daarbij toch wel heel duidelijk iets misgegaan doordat niet op het juiste moment de juiste informatie beschikbaar was. Er is fel actie gevoerd, niet speciaal tegen de bouw van het muziekcentrum.
Zie verder volgende kaart